musiconline blog

Yaylı çalgılar, adı üzerinde yayın telleri titreştirmesiyle ses çıkaran enstrümanlardır. Genellikle sağ el ile yay (arşe), sol el ile klavye (teller) kontrol edilir. Diğer birçok telli enstrümanda olduğu gibi sol el ile tellere basılarak, tel basıncının değiştirilmesi sonucu istenilen ses çıkarılır. musiconline blog'un bu yazısında; Yaylı Çalgılar'ı inceliyoruz.

Yaylı çalgıların birçoğunda (keman, viyola, çello vb.) klavye üzerinde perde bulunmamaktadır. Bu yüzden öğrenilmesi diğer perdeli enstrümanlara (gitar, bağlama vb.) göre genellikle daha zordur ve iyi bir solfej eğitimi gerektirir.

Enstrümanları öğrenmeden önce ise yay  (arşe) kavramının ne olduğunu bilmek önemlidir. Şöyle ki yay, Fransızca arche, Almanca Bogen, İngilizce bow, olarak adlandırılır. Günümüzdeki akademik dilde de arşe olarak bilinmektedir. Arşe (yay), sert bir ağaçtan imal edilen hafif eğik bir çubuğun iki ucuna gerilmiş at kuyruğundan oluşan bir demetten oluşur. Alt kısmına topuk üst kısmına ise uç ya da tepe denir. Uzunluğu genellikle 70-75 cm arasında değişir. Tutuş şekilleri enstrümandan enstrümana ya da kişiden kişiye göre değişiklik göstermektedir ama enstrümandan doğru bir ses almak ve enstrümanı rahat çalabilmek için biz uzman tarafından başlangıç dersi almak önemlidir.

Ülkemizde de yaylı çalgıların önemi büyüktür. Birçok farklı türü olmasına karşın çok bilinen ve kullanımı daha yaygın olan yaylı çalgılar ailesini aşağıda boyutlarına göre küçükten büyüğe olmak üzere sıraladık.

• • KEMAN

Ses renginin etkileyici güzelliğiyle keman, en yaygın ve en sevilen yaylı enstrümanlardan biridir. Kemanın ses yapısı insan sesine en yakın tondadır. Tınısındaki sıcaklık ve yorum olanaklarının çeşitliliğiyle keman, usta sanatçıların vazgeçilmez enstrümanıdır.Duygusal anlatım zenginliği yüksek olduğu için keman genellikle ‘solo çalgı’ olarak anılmaktadır. 
Genel görünümüyle içi boş bir rezonans kutusu üzerinde gerilmiş dört telden ve uzunca bir saptan oluşur. Değişik boyutlarda(4/4 4/3 vb.) üretilmesine karşın gövde uzunluğu genellikle 38 cm’dir. Yapımında ince oranlarla ve akustik hesaplamalarla belirlenmiş 70 farklı parça kullanılır. Kemanın telleri ise sırasıyla ‘Sol, Re, La, Mi’ olarak akort edilir. Keman hakkında daha fazla bilgi için "kemana başlangıç rehberi" yazımıza göz atabilirsiniz.

• • VİYOLA

Yapısı itibariyle kemana çok benzer. Hatta kemanın büyüğü olarak da adlandırılabilir. Parmak ve arşe tekniği, pozisyonlar ve değişik ses renklerini elde etme yöntemleri kemandan farksızdır. Gövde uzunluğu genellikle 41–45 cm’dir. Notaları üçüncü çizgi ‘do’ anahtarıyla yazılır. İnce seslerde ‘sol’ anahtarı kullanılır. Yapı olarak kemandan pek farkı bulunmayan viyolanın da dört teli vardır ve tam beşli aralıklarla (Do, Sol, Re, La) akort edilir.

• • VİYOLONSEL (CELLO)

Çello olarak da bilinen bu enstrümanın telleri viyoladan bir oktav daha kalın ses verir. Diğer yaylı enstrümanlardan ayrıldığı en büyük özellik; oturularak çalınmak zorunda olunmasıdır. Pizzicato tekniğiyle(teli parmakla çekerek) çalındığında keman ve viyoladan daha dolgun tınılar elde edilir. Kemandan oldukça büyük olan viyolonselin arşe tekniği de keman ve viyoladan değişiktir. Tüm yaylı çalgılar ailesi enstrümanları gibi dört telden oluşur. Hem solo çalgı olarak hem de eşlikte olağanüstü başarı gösteren viyolonselin notaları dördüncü çizgi ‘fa’ anahtarıyla yazılır. İnce sesler için dördüncü çizgi ‘do’ anahtarı, daha ince sesler için sol anahtarı kullanılır.

• • KONTRBAS 

Yaylı çalgılar ailesinin en kalın sesli ve en büyük enstrümanı kontrbastır. Arşe tekniği viyolonselle benzerdir. Ayakta ya da uzun tabure desteği ile çalınır. Caz müziğinde pizzicato tekniğiyle kontrbastan değerli tınılar elde edilir. Bu şekilde, bir yandan ritmik hareket pekişirken bir yandan da müziğin akışı sağlanmış olur. Günümüzde dört telli ve beş telli olmak üzere iki çeşit kontrbas vardır. Keman ailesinin öteki üyelerinde teller tam beşli aralıklarla akortlanırken kontrbasta tam dörtlü aralıklarla akort edilir. (Mi, La, Re, Sol) Kontrbasın dış görünüşü de diğer yaylı çalgılardan farklıdır; omuzları düşük, akort kulakları ise mekaniktir.

Klasik Batı Müziği'nin de en temel enstrümanları sayılan, neredeyse tüm orkestralarda yer alan bu enstrümanlar, Yaylı Çalgılar Ailesi olarak bilinir. Fakat yaylı çalgılar elbette 4 adet ile sınırlı değil. Tarih boyunca değişime uğramış bu enstrümanlar farklı isimlerle de anılır. Aynı zamanda etnik müzik, halk müziği türleri ile ortaya çıkan fakat isimler fazla bilinmeyen yaylı enstrümanlar da mevcuttur. Enstrümanlar ilginizi çekiyor ise, İlginç Enstrümanlar yazımıza da göz atmanızı tavsiye ederiz.

Müzikle ilgili en güncel ve doğru bilgiler; musiconline blog 'da!